refleksyjne

Refleksyjne to termin używany w gramatyce polskiej do opisu konstrukcji zwrotnych, w których czynność dotyczy podmiotu i jest wykonywana na sobie lub na samej sobie. W praktyce najczęściej realizuje się ją przez zaimek zwrotny „się” (rzadziej „siebie” w funkcjach celownika lub dopełnienia). Dzięki temu podmiot jest jednocześnie wykonawcą i odbiorcą czynności.

Czasowniki refleksyjne, czyli zwrotne, tworzy się z użyciem „się” po formie czasownika, np. myć się, ubierać się, zgubić się, cieszyć się, spieszyć się. W zdaniach mamy: „myję się”, „ubieram się”, „zgubiłem się”, „cieszę się”, „spieszę się”. Niektóre czasowniki mogą znaczeniowo zyskać odcień zwrotny dopiero z „się” (np. „cieszyć” – sprawiać radość innym, a „cieszyć się” – odczuwać radość).

W niektórych zestawieniach zaimek zwrotny może występować w formie „sobie”, wyrażając korzyść lub cel czynności, jak w „podarować sobie prezent” czy „poświęcić sobie chwilę”. Refleksyjność ma także charakter semantyczny: niektóre czasowniki mają odmienne znaczenie, gdy występują z „się” (np. „zachowywać się” – behave, w odróżnieniu od prostego „zachowywać”).

W gramatyce polskiej pojęcie refleksyjności obejmuje również zjawiska morfologiczne i syntaktyczne związane z użyciem „się” oraz klasyfikację czasowników jako zwrotnych. Termin ten odpowiada ogólnie pojęciu anglosaskiemu „reflexive” i jest powszechnie używany w opisach gramatycznych i podręcznikach języka polskiego.