lipoproteinler

Lipoproteinler, suda çözünen ortamda yağları taşıyan, lipitler ile apolipoproteinlerden oluşan moleküllerdir. Bu partiküller, yoğunluk, boyut ve bileşim açısından değişkenlik gösterir ve yağların kan dolaşımında aktarımdan sorumlu olan temel taşıyıcılardır. Dolaşımdaki lipoproteinler genellikle kılomikronlar, çok düşük yoğunluklu lipoproteinler (VLDL), ara yoğunluklu lipoproteinler (IDL), düşük yoğunluklu lipoproteinler (LDL) ve yüksek yoğunluklu lipoproteinler (HDL) olarak sınıflandırılır. İçerik olarak trigliseridler, kolesterol esterleri, fosfolipitler ve serbest kolesterol ile apolipoproteinleri barındırırlar; yoğunlukları arttıkça proteinden zenginleşirler.

Kaynaklarına göre lipoproteinler farklı hücrelerde sentezlenir. Kılomikronlar ince bağırsakta besinlerden çıkan trigliseridin büyük kısmını taşır ve dokulara iletirler; yolculukları sırasında lipoprotein lipaz (LPL) trigliseridleri hidrolize eder. Kılomikron artıkları karaciğere alınır. Karaciğerde VLDL üretilir ve bu partiküller de dokulara TG iletir; LPL tarafından IDL’ye dönüştürüldükten sonra bazıları LDL’ye, bazıları ise bununla devam eder. LDL esas olarak kolesterol taşır ve çoğunlukla karaciğer ve periferik hücreler tarafından LDL reseptörleri ile içeri alınır. HDL ise periferal dokulardan kolesterol toplar ve karaciğere geri getirir; bu sürece reverse kolesterol taşıma denir. Apolipoproteinler bu süreçleri yönlendirir: ApoB-48 kılomikronlarda ve bağırsaklarda; ApoB-100 VLDL, IDL ve LDL’de; ApoA-I ve ApoA-II HDL’de baskın proteinlerdir. ApoC-II LPL’yi aktive eder ve ApoE remnantların karaciğere alınmasını kolaylaştırır.

Klinik olarak lipoproteinler, enerji ve lipit dağıtımı ile yakından ilişkilidir. Ateroskleroz gelişiminde LDL’nin kolesterol taşıma kapasitesi ve HDL’nun reverse lipids taşıması kritik rol oynar. Lipid panelinde total kolesterol, LDL-Kolesterol (LDL-C), HDL-Kolesterol (HDL-C) ve trigliseridler ölçülür; bazı durumlarda apolipoprotein B (apoB) veya ApoA-I/apoB oranı ek bilgi sağlar. Hiperlipidemi gibi bozukluklar, genetik veya çevresel etkenlerden kaynaklanabilir ve kardiyovasküler riskleri artırır.