kolektywizm

Kolektywizm to zbiorowy nurt w polityce, ekonomii i socjologii, który stawia członków społeczności i wspólne dobro ponad jednostkowe interesy. Zakłada, że najważniejsze decyzje dotyczące produkcji, dystrybucji dóbr i organizacji życia społecznego powinny być podejmowane wspólnie, przez wspólnotę lub państwo, a nie wyłącznie przez jednostki lub prywatnych właścicieli.

W zakres kolektywizmu wchodzą różne rozwiązania: ekonomiczny kolektywizm promuje wspólne lub państwowe posiadanie środków produkcji i udział pracowników w decyzjach (samorządy pracownicze, spółdzielnie); polityczny kolektywizm kładzie nacisk na planowanie oraz udział obywateli w podejmowaniu decyzji. Mogą się łączyć z socjalizmem, ale istnieją także odmiany o charakterze solidarystycznym, konwergującym z demokracją i upodmiotowieniem wspólnot.

Historia kolektywizmu jest związana z ruchami socjalistycznymi i pracowniczymi. W tradycji marksistowskiej i socjalistycznej rozwinął się odrębny nurt kolektywizmu, obejmujący także formy anarchistyczne (kolektywizm anarchistyczny) oraz państwowy socjalizm, gdzie decyzje gospodarcze spoczywają w rękach państwa lub planistów. W różnych krajach podejmowano różne modele – od centralnie planowanych gospodarek po kooperatywy pracownicze i samorządowe.

Krytycy wskazują, że nadmierny kolektywizm może ograniczać wolność indywidualną, innowacyjność i efektywność, a także prowadzić do biurokracji i mniejszej motywacji ekonomicznej. Zwolennicy z kolei podnoszą, że kolektywne decyzje mogą ograniczać nierówności i zapewniać stabilność społeczną, zwłaszcza w zakresie podstawowych usług i zabezpieczeń społecznych. Debata dotyczy także skuteczności różnych modeli organizacji gospodarki.

Współcześnie termin używany jest w naukach politycznych i ekonomicznych do opisu alternatywnych sposobów organizowania życia społecznego, w tym w dyskusjach o demokracji uczestniczącej, redystrybucji bogactw i roli państwa w gospodarce.