istatistikler

İstatistikler (istatistik), verileri toplama, özetleme, analiz etme ve yorumlama süreçlerini kapsayan bir bilim dalıdır. Veri ile çalışırken belirsizlik ve rastlantısallık temel konular olup sonuçlar güvenilirlik ölçütleriyle desteklenir.

İstatistik iki ana dala ayrılır: betimsel istatistik ve çıkarımsal istatistik. Betimsel istatistik, verileri özetleyen ölçümler sağlar (ortalama, medyan, mod; varyans ve standart sapma gibi yayılım göstergeleri). Çıkarımsal istatistik ise örnek üzerinden popülasyon hakkında genellemeler yapar; güven aralıkları, hipotez testleri, regresyon ve diğer modelleme yaklaşımlarını içerir. Değişken türleri nicel ve nitel olarak sınıflandırılır; ölçekler nominal, ordinal, aralık ve oran olarak adlandırılır.

Temel kavramlar arasında olasılık kuramı, dağılımlar, örnekleme ve deney tasarımı yer alır. Sık kullanılan dağılımlar normal, binom ve Poisson gibi modellerdir; veriye uygun dağılım seçimi sonuçların yorumunu etkiler.

Uygulama alanları geniştir: sağlık, ekonomi, mühendislik, sosyal bilimler, kamu politikaları ve spor gibi alanlarda karar destek sağlar.

Tarihçe: istatistik biliminin modern temelleri 17.–20. yüzyıllarda atıldı. Adı geçen dönemlerde Adolphe Quetelet, Karl Pearson ve Ronald Fisher gibi isimler yöntemlerin gelişimine katkıda bulundu.

Etik ve güvenilirlik: veri gizliliği, önyargı önleme ve tekrarlanabilirlik üzerinde durulur; sonuçlar sıklıkla şeffaf rapor ve veri paylaşımı ile desteklenir.

Yazılım ve araçlar: R, Python (pandas, numpy, scipy), SPSS, SAS ve Excel gibi araçlar güncel istatistik analizlerinde yaygın olarak kullanılır.