dominacja

Dominacja to pojęcie opisujące sytuację, w której jedna jednostka, grupa lub instytucja ma przewagę wpływu, zasobów lub kontroli nad innymi. W różnych dziedzinach termin ten odnosi się do odmiennych mechanizmów i skutków, ale wspólnym wątkiem jest utrwalanie lub wyłanianie hierarchii.

W biologii dominacja najczęściej opisuje hierarchię w grupie zwierząt, gdzie jeden osobnik zdobywa uprzywilejowany dostęp do pokarmu, partnerów lub schronienia. W wielu gatunkach obserwuje się statusy ich tzw. alfa; dominacja może być kształtowana przez siłę, doświadczenie lub zdobyte zasoby, a jej utrzymanie wiąże się z zachowaniami rywalizacyjnymi i brakiem ekspansji.

W psychologii społecznej dominacja odnosi się do skłonności jednostki do wywierania wpływu, wyznaczania reguł interakcji oraz dążenia do kontroli. Inną perspektywą jest dominacja w relacjach interpersonalnych, która może przerodzić się w przymus lub manipulację, jeśli jest nieproporcjonalna do partnerstwa i zgody.

W socjologii i naukach o organizacji dominacja może być strukturalna — utrwalana przez instytucje, normy i zasoby, prowadząc do nierówności. W życiu politycznym i międzynarodowym pojęcie hegemonii opisuje dominację jednego państwa lub bloku, często poprzez kombinację siły, gospodarki i kultury.

Dominacja bywa oceniana krytycznie z powodu potencjalnych skutków: ucisku, braku różnorodności, oporu społecznego oraz destabilizacji. W refleksjach teoretycznych podkreśla się znaczenie równowagi władzy, legitymizacji autorytetu i mechanizmów ochronnych praw jednostki.