cywilizacja

Cywilizacja to złożona forma organizacji ludzkiego społeczeństwa, obejmująca urbanizację, rozwiniętą gospodarkę, systemy pisma oraz instytucje polityczne i kulturowe umożliwiające długotrwały rozwój. Charakteryzuje ją specjalizacja zawodowa, wymiana długodystansowa, a także trwałe instytucje i wartości wspólnotowe.

Etymologia: termin cywilizacja wywodzi się od łac. civilis (obywatelski) i został rozpowszechniony w języku francuskim w sensie rozwiniętej kultury obywatelskiej; pojawił się w naukach historycznych w XVIII–XIX wieku.

Cechy: urbanizacja i państwowość, pismo i archiwizacja, gospodarka oparta na rolnictwie i handlu, hierarchie społeczne, systemy religijne i ideowe, oraz rozwój technologiczny i sztuka. Współcześnie podkreśla się także globalne sieci wymiany i wpływy międzykulturowe.

Podejścia naukowe: różne szkoły opisują cywilizacje jako odrębne formy złożone. Toynbee i Spengler przedstawili koncepcje cyklicznego rozwoju i upadku; Gordon Childe łączył rozwój miejskich rewolucji z technologią i ekonomią. Współczesne badania kładą nacisk na pluralizm i interakcje między cywilizacjami.

Przykłady: starożytne – Egipt, Mezopotamia, Dolina Indusu, Chiny; Ameryka prekolumbijska – Majowie, Aztekowie i Inkowie; w nowożytności – różnorodne cywilizacje europejskie, afrykańskie i azjatyckie. Współczesność opisuje globalną cywilizację techniczną i informacyjną.

Krytyka: pojęcie bywa krytykowane za eurocentryzm i generalizacje; nie wszystkie społeczeństwa rozwijały pismo, lecz pozostawały złożone i wpływowe.