catecholaminy

Katecholaminy to grupa związków chemicznych, które pełnią funkcje zarówno neuroprzekaźników, jak i hormonów. Główne katecholaminy to dopamina, noradrenalina oraz adrenalina. Syntetyzują się z tyrozyny i odgrywają kluczową rolę w regulacji układu nerwowego oraz układu krążenia.

Syntaza katecholamin: Tyrozyna ulega hydroxylacji do DOPA, którą przekształca DOPA-dekarboksylaza w dopaminę. W neuronach dopamina może być przekształcona do noradrenaliny przez dopaminową beta-hydroxylazę. W rdzeniu nadnerczy noradrenalina jest metylowana przez PNMT do adrenaliny. Katecholaminy są przechowywane w pęcherzykach synaptycznych za pomocą VMAT2 i uwalniane na potrzeby sygnału.

Działanie i receptory: Po uwolnieniu katecholaminy działają głównie na receptory adrenergiczne alfa i beta (α1, α2, β1, β2, β3). Efekty zależą od miejsca działania i rodzaju receptora: na przykład β1 w sercu zwiększa tętno i siłę skurczów, α1 w naczyniach powoduje vasokonstrykcję, β2 w drogach oddechowych prowadzi do rozszerzenia oskrzeli. W układzie nerwowym dopamina odgrywa istotne role w motywacji, nagrodzie i kontroli ruchu.

Metabolizm i znaczenie kliniczne: Katecholaminy są rozkładane przez MAO i COMT do metabolitów, takich jak VMA i metanefryna. Ich reuptake odbywa się za pośrednictwem transporterów DAT i NET. Klinicznie iczą do zaburzeń jak choroba Parkinsona (niedobór dopaminy), zaburzenia afektywne, a także w medycynie stosuje się L-DOPA, inhibitory MAO i COMT, oraz leki blokujące lub aktywujące receptory adrenergiczne. Pochodne nadnerczowe, adrenalina i noradrenalina, są używane w sytuacjach nagłych, np. anafilaksji i wstrząsu.