Sitokinler

Sitokinler, bağışıklık sisteminin hücreler arası iletişimini sağlayan küçük protein ve peptid molekülleridir. Genellikle bağışıklık hücreleri tarafından salgılanır ve inflamasyon, hücre proliferasyonu, farklılaşması ve ölüm gibi süreçleri düzenler. Sitokinler hem otoenkre (kendi hücresine etki) hem de paradankre (komşu hücrelere etki) sinyal yolaklarını aktive eder; bu sinyaller genellikle Janus kinaz (JAK) ve signal transducer and activator of transcription (STAT) proteinleri aracılığıyla iletilir.

Sitokinler sınıflandırılırken yapısal özellikler ve reseptör bağlanma tipleri göz önünde bulundurulur. En yaygın gruplar arasında interlökinler, interferonlar, büyüme faktörleri, kemokinler ve tümör nekroz faktörleri bulunur. Interlökinler (IL‑1, IL‑6, IL‑10 vb.) başlıca immün yanıtları modüle eder; interferonlar (IFN‑α, IFN‑β, IFN‑γ) antiviral savunmayı güçlendirir ve hücresel bağışıklığı yönlendirir. Kemokinler, lökositlerin kemotaksisini (yönlü hareketini) kontrol ederken, tümör nekroz faktörleri (TNF‑α, TNF‑β) inflamasyon ve hücre ölümünde kritik rol oynar.

Klinik açıdan, sitokin dengesizlikleri çeşitli hastalıklarla ilişkilendirilir. Aşırı veya yetersiz sitokin üretimi otoimmün hastalıklar, kronik inflamasyon, sepsis ve bazı kanser türlerinde görülür. Bu nedenle, sitokinleri hedefleyen tedaviler geliştirilmiştir; örneğin anti‑TNF ilaçları romatoid artrit ve Crohn hastalığında kullanılmaktadır. Ayrıca, interferon bazlı terapiler viral enfeksiyonlar ve bazı malignitelerde uygulanmaktadır. Sitokin araştırmaları, bağışıklık yanıtının modülasyonu ve yeni immün terapilerin tasarımı açısından hâlen yoğun bir araştırma alanı olmaya devam etmektedir.