Katalitywny

Katalitywny to przymiotnik odnoszący się do katalizy, czyli zjawiska chemicznego, w którym obecność katalizatora przyspiesza przebieg reakcji bez zużycia samego katalizatora. W języku potocznym i naukowym terminy te bywają używane zamiennie, chociaż w polskim nomenklaturowym częściej mówi się o katalitycznym charakterze procesów lub substancji.

Katalizator to substancja, która umożliwia lub przyspiesza reakcję chemiczną, dostarczając alternatywną ścieżkę o niższej energii aktywacji. Po zakończeniu reakcji katalizator zostaje z reguły odzyskany w swojej początkowej formie, co pozwala mu być ponownie użytym. Katalizatory nie zmieniają równowagi chemicznej reakcji, lecz zmieniają tempo dochodzenia do tej równowagi.

Katalizację dzieli się na różne typy, z których najważniejsze to kataliza homogeniczna — gdy katalizator i reagenty znajdują się w tej samej fazie, oraz kataliza heterogeniczna — gdy działają w różnych fazach, często na powierzchni stałego nośnika. Istnieje także biokataliza, w której za katalizator pełnią enzymy, czyli biologicznie czynne cząsteczki.

Zastosowania katalizy obejmują przemysł chemiczny i ochronę środowiska: produkcję nawozów i paliw, rafinację ropy, syntezę organiczną, oczyszczanie spalin oraz reakcje polimeryzacji. Wyzwania obejmują wytrzymałość na pochodne zanieczyszczeń (zatrucie katalizatora), deaktuwację oraz kontrolę selektywności produktów.

Przykłady: katalizator żelazowy w procesie Habera-Boscha, tlenkowy V2O5 w procesie kontaktowym, zeolitowe katalizatory w rafinacji ropy oraz enzymy, takie jak proteazy, w biokatalizie. Katalitywny charakter procesów odgrywa kluczową rolę w efektywności chemicznej i zrównoważonym rozwoju.