veritabani

Veritabanı, elektronik olarak saklanan yapısal bir veri koleksiyonudur. Veriler, farklı uygulamaların ihtiyaç duyduğu güvenli ve tutarlı bilgi sunmayı amaçlar. Veritabanı yönetimi, verilerin depolanması, erişimi, güncellenmesi, yedeklenmesi ve korunması süreçlerini kapsar.

Veritabanları genellikle veri modellerine göre sınıflandırılır. İlişkisel veritabanları tablolar, satırlar ve sütunlar ile çalışır ve SQL kullanır. NoSQL kategorileri ise document, anahtar-değer, sütun ailesi ve grafik veritabanlarını içerir. Doküman tabanlı veritabanları JSON benzeri belgeleri saklar; graf veritabanları varlıklar arasındaki ilişkileri takip eder; sütun ailesi verilerin geniş sütun ailesi içinde saklanmasına olanak tanır; anahtar-değer depoları basit anahtarla değer çiftlerini tutar.

Temel kavramlar arasında veri bütünlüğü, tutarlılık, ilişkisel veritabanlarında normalizasyon, indeksler ve sorgu optimizasyonu; ACID işlemlerinin sağlanması; şema tasarımı ve veri modellemesi yer alır. Veritabanı güvenliği, kimlik doğrulama, yetkilendirme ve şifreleme ile verilerin yetkisiz erişimden korunmasını içerir.

Yönetim sistemleri (DBMS) veritabanını yönetir. Örnekler arasında MySQL, PostgreSQL, Oracle, Microsoft SQL Server gibi ilişkisel DBMS’ler; MongoDB, Redis, Cassandra gibi NoSQL çözümleri bulunur. Erişim genelde SQL veya NoSQL API’leri ile gerçekleştirilir. Dağıtık veritabanları, replikasyon, ölçeklenebilirlik ve yüksek erişilebilirlik için veri çoğaltma ve bölmeli mimarileri kullanır.

Türkiye'de terim olarak veritabanı kullanılmaktadır; Türkçe yazım kurallarına göre veritabanı yazılır. Tarihsel olarak, veritabanı kavramı 1960’larda başladı; ilişkisel model ve SQL'in benimsenmesi 1970'lerde gerçekleşti. Bugün veritabanları, iş uygulamaları, web siteleri, analizler ve bulut hizmetlerinde hayati bir yapı olarak çalışır.