persónuleika

Persónuleiki er safn stöðugra einkenna í hugsun, tilfinningum og hegðun sem endurteknast yfir tíma og aðstæður. Hann lýsir því hvernig einstaklingurinn skynjar heiminn, bregst við honum og samsamar sig öðrum. Í sálfræði er persónuleiki oft skilgreindur sem samsetning þeirra tilhneigana sem helst endurspegla líf manneskjunnar.

Orðið persónuleiki kom fram í sálfræði á 19. öld og hefur þróast til að lýsa samsettu fyrirkomulagi persónu: hvernig hún hugsar, tilfinningar og hegðun búa saman.

Helstu kenningar um persónuleika eru þættikenning (trait theory) og ýmsar nálganir sem skoða mynstrin. Five-Factor Model (Big Five) samanstendur af fimm þáttum: opnun fyrir reynslu, samviskusemi, úthverfa, samlyndi og taugaveiklun (neuroticism).

Mælingar persónuleika eru t.d. NEO-PI-R og Big Five Inventory; MBTI (Myers-Briggs Type Indicator) er oft notað í almennri notkun, en gagnrýndur fyrir vísindalegt grunn. MMPI-2 er einnig notað í klínísku sambandi til að meta persónuleika og geðræna eiginleika.

Stöðugleiki og breytingar: Persónuleiki er almennt stöðugur yfir ævi, sérstaklega á fullorðinsárum, en breytingar geta átt sér stað vegna reynslu, aðstæðna og menningar. Erfðir skýra um 40–60% breytileika persónuleika, en umhverfi og uppeldi hafa einnig áhrif.

Notkun: Persónuleika prófanir og aðferðir eru notaðar til að skilja hegðun, spá henni og stuðla að betri samskiptum, ráðgjöf og starfsárangri.

Gagnrýni: Kenningar geta verið of einfaldar og aðstæður hafa áhrif. MBTI hefur gagnrýni fyrir takmarkaðan vísindalegan grunn.