parazitler

Parazitler, başka bir canlının üzerinde veya içinde besin ya da yaşamsal kaynak elde eden canlılardır. Bir ev sahibi üzerinde zararlı etkiler yaratabilirler; çoğu durumda doku, organ veya vücut yüzeyine yerleşirler. Parazitler endoparazitler (vücut içinde yaşayanlar) ve ektoparazitler (vücut yüzeyinde veya kıllar, deride yaşayanlar) olarak sınıflandırılır; bazıları ise zorunlu veya fakültatif yaşam döngülerine sahiptir.

En temel gruplar protozoa (örneğin Plasmodium, Entamoeba, Giardia), helminthler (nematodlar, cestodlar, trematodlar) ve ektoparazitlerdir (böcekler, keneler, bitler, piresler). İnsanlarda ve hayvanlarda çeşitli hastalıklara yol açabilirler. Endoparazitlerin çoğu dokularda veya karaciğerde, ektoparazitler ise deri üzerinde veya kanat gibi doku yüzeylerinde yaşar.

Yaşam döngüleri çeşitlidir ve çoğu çok konuklu olabilir. Bulaşma yolları arasında kontamine su ve gıda yoluyla fekal-oral bulaşma, doğrudan temas, kontamine yüzeyler, ve vektörlerle aktarılan enfeksiyonlar bulunur. Belirtiler; bazı enfeksiyonlar asemptomatik kalabilir, diğerlerinde ishal, karın ağrısı, kilo kaybı, anemi veya kronik hastalıklar görülebilir.

Tanı çoğunlukla mikroskopi, moleküler testler (PCR) ya da seroloji gibi yöntemlerle konulur. Tedavi ise parazitin türüne bağlı olarak antiparazitik ilaçlar kullanmayı gerektirir ve direnç ile yan etkiler göz önünde bulundurulur. En etkili kontrol ise sanitasyon, güvenli su ve gıda, kişisel hijyen ve vektör kontrolüdür.

Parazitler kamu sağlığı açısından önemli bir konudur; zoonotik geçişler, tarım ve ekosistemlere ekonomik etkiler yapabilir. Önleme ve kontrol programları, aşı çalışmaları ve sağlık eğitimini içerir.