osuwiska

Osuwiska to zjawiska masowego ruchu materiału skalnego i gleby na stokach, w których część masy oddziela się od podłoża i przemieszcza w dół po określonej powierzchni. Najczęściej obserwuje się ruchy rotacyjne oraz translacyjne; mogą także występować przepływy gruntowe i mieszane. Osuwiska tworzą charakterystyczne żleby i strefy wklęsłe, a tempo ruchu może wynosić od kilku centymetrów rocznie do gwałtownych, nagłych przemieszczeń.

Mechanizm ich powstawania sprowadza się do równoważenia sił grawitacji i wytrzymałości materiału, przy czym wilgotność gleby i skał ma kluczowe znaczenie. Wzrost wilgotności prowadzi do spadku nośności i wzrostu ciśnienia poretnicznego, co osłabia spoiny i strefy kontaktowe. Dodatkowo czynniki takie jak erozja brzegowa, nacisk wynikający z działalności człowieka czy zjawiska klimatyczne mogą destabilizować stoki.

Czynniki wywołujące obejmują intensywne opady, topnienie śniegu, wstrząsy sejsmiczne, a także działalność człowieka, np. odwadnianie, prace ziemne, wycinkę drzew, budowę dróg czy nadmierne obciążenia na stokach. Zmiany klimatu mogą zwiększać częstość i intensywność opadów, co wpływa na ryzyko osuwisk.

Skutki obejmują zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, zniszczenia domów, infrastruktury (dróg, linii energetycznych) i upraw, a także koszty odbudowy. Ryzyko jest wyższe w terenach górskich i podgórskich, gdzie geologia i klimat sprzyjają ruchom masowym.

Zapobieganie i monitorowanie obejmują identyfikację terenów zagrożonych, mapowanie ryzyka oraz systemy obserwacyjne (czujniki, GPS, InSAR). Działania inżynierii geotechnicznej obejmują odwadnianie, stabilizację skarp, wzmocnienie fundamentów, rekultywację roślinnością i ograniczenie zabudowy na terenach wysokiego ryzyka. W Polsce osuwiska występują w Sudetach i Karpatach oraz w wybranych dolinach, gdzie prowadzi się badania i monitorowanie ryzyka.