operantowe

Warunkowanie operantowe, znane również jako operantowe uczenie, to proces uczenia się, w którym częstotliwość zachowań zależy od konsekwencji, jakie następują po nich. Zachowania operacyjne uwzględniają skutki, które wpływają na przyszłą skłonność do ich powtórzeń. Koncepcja została rozwinięta w pracach B. F. Skinnera na początku XX wieku w oparciu o eksperymenty z gołębiami i myszami.

Kluczowe pojęcia to wzmocnienie i kara. Wzmocnienie, zarówno dodatnie, jak i ujemne, zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania: dodatnie polega na dodaniu przyjemnego bodźca; ujemne na usunięciu nieprzyjemnego bodźca. Kara zmniejsza częstotliwość zachowania: dodatnia kara dodaje nieprzyjemny bodziec, ujemna kara usuwa przyjemny bodźc. Wygaszanie następuje, gdy po zachowaniu nie występują nagrody ani kary; konsekwencje przestają występować, co prowadzi do stopniowego zaniknięcia zachowania.

Rozkłady wzmocnienia wpływają na trwałość i siłę uczenia: rozkład stały i zmienny mogą utrzymywać zachowanie dłużej niż stałe. Rozróżniające bodźce sygnalizują możliwość otrzymania wzmocnienia i różnicują odpowiednie zachowanie od innych. W porównaniu z klasycznym warunkowaniem opisanym przez Iwana Pawłowa, warunkowanie operantowe koncentruje się na konsekwencjach dla zachowania, a nie tylko na bodźcach wywołujących odruch.

Zastosowania obejmują edukację, terapię behawioralną, trening zwierząt oraz modyfikację zachowań w różnych środowiskach. W praktyce klinicznej wykorzystuje się planowanie wzmocnień, programy samokontroli i analitykę behawioralną, z uwzględnieniem etyki i dobrostanu.