nukleozydowe

Nukleozydy to związki chemiczne składające się z cukru pentozy (rybozy w RNA lub deoksyrybozy w DNA) połączonej z jedną z zasad azotowych (purynowych: adenina, guania; pirymidynowych: cytozyna, uracyl, tymina). W przeciwieństwie do nukleotydów nie zawierają reszty fosforanowej. Strukturalnie nukleozyd tworzy beta-N-glikozydowe wiązanie między cukrem a zasadą; w purynach łącznik przebiega poprzez atom N9, w pirymidynach poprzez N1.

W metabolizmie nukleozydy mogą brać udział w szlaku salvage, a także powstają w wyniku degradacji kwasów nukleinowych. Aby stać się aktywnymi donorami do syntezy kwasów nukleinowych, nukleozydy są „aktywowane” przez fosforolizę kinaz nukleozydowych, najpierw do monofosforanu, potem difosforanu i trifosforanu. Trifosforany nukleozydów stanowią substraty dla polimeraz i mogą być używane do syntezy kwasów nukleinowych lub hamować ten proces, zależnie od podobieństwa do naturalnych nukleotydów.

Nukleozydowe analogi odegrały ważną rolę w medycynie. Leki te, często będące analogami deoksyribozydów, są stosowane w terapii infekcji wirusowych i nowotworów. Przykłady to acyklowir i zidowudyna (AZT) w terapii wirusowej oraz cytarabina i gemcytabina w onkologii. Po aktywacji przez kinazy komórkowe działają, wbudowując się do łańcucha nukleotydowego i zakończając syntezę DNA lub RNA, co hamuje replikację. Należy jednak pamiętać o możliwej toksyczności dla komórek dzielących się.

---