Nukleozydy

Nukleozydy to związki chemiczne zbudowane z cukru (rybozy lub deoksyrybozy) i zasady azotowej, połączone wiązaniem N-glikozydowym. Nie zawierają reszty fosforanowej, w odróżnieniu od nukleotydów. W naturze występują jako rybonukleozydy (adenozyna, guanozyna, cytydyna, urydyna) oraz deoksyrybonukleozydy (deoksyadenozyna, deoksyguanozyna, deoksycytydyna, deoksytymidyna). Zasady purynowe łączą się z cukrem w pozycji N9, pirymidynowe w pozycji N1.

Nukleozydy są podstawowymi jednostkami budulcow kwasów nukleinowych. Mogą występować także niezależnie jako cząsteczki sygnałowe (np. adenozyna). W metabolizmie uczestniczą w szlakach salvage oraz de novo syntezy nukleotydów: przekształcają się w nukleotydy za pomocą kinaz nukleozydowych (dodających resztę fosforanową) oraz przez transferazy fosforanu wymagające PRPP w szlaku salvage (np. HGPRT, APRT). Rozkład do zasady i cukru katalizują nukleozydazy.

Rola w biogenezie: w RNA dominują rybonukleozydy (adenozyna, guanozyna, cytydyna, urydyna); w DNA — deoksyrybonukleozydy (deoksyadenozyna, deoksyguanozyna, deoksycytydyna, deoksytymidyna). Nukleozydy i ich analogu stanowią podstawę wielu leków przeciwwirusowych i przeciwnowotworowych, które działają jako inhibitory replikacji kwasów nukleinowych.