kartöflur

Kartöflur, eða kartöflur, eru plöntur sem mynda tubera undir jörðu og geyma næringu í þeim tubera. Tuburnar eru mikilvægjur orkugjafi í mörgum menningarheimum og þær eru fjölhæfar í eldamennsku; þær eru notaðar í soðnar, bakaðar, steiktar og í mörgum klassískum uppskriftum.

Uppruni og útbreiðsla: Kartöflur eiga uppruna í Andesfjöllum Suður-Ameríku og voru fluttar til Evrópu á 16. öld. Frá Evrópu hafa þær dreifst til nær allra heimsálfa og orðið að einn þekktasti hluti mataræðis margra þjóðir, þar á meðal Íslands.

Ræktun og uppskeran: Kartöflur eru venjulega ræktar með sáðkoti eða forpflögu af græ eru. Plöntan spírar og vex best í vel jarðvegi með góðu vatnaráði og köldu loftslagi. Uppskeran hefst oft eftir 90–120 daga eftir plöntun og háð veðri. Í Íslandi eru sumaraðstæður sérstaklega hentaðar fyrir kartöfluræktun og mörg heimili nýta garða og hummur til eigin uppskeru.

Næring og áhrif á mataræði: Kartöflur eru rík af kolvetnum og veita C-vítamín, kalíum og B6- vítamín. Þær innihalda lágfitu og hafa mikilvæga trefja- og vítamíninnihald, sem gerir þær að stöðugu innihaldsefni í mörgum máltíðum.

Geymsla og matargerð: Til að lengja geymsluheldni er best að geyma kartöflur á köldu, dimmu og loftræstu svæði, um 4–7°C, og forðast bein ljós til að hindra gróningu. Forðast ætið geymslu nálægt ávöxtum sem framleiða etan og stuðla að rotnun. Kartöflur eru grundvallarhráefni í mörgum þjóðlegum réttum og hafa mikil áhrif á næringar- og máltíðarkerfi heimns.