glikoproteinler

Glikoproteinler, protein moleküllerinin üzerinde kovalent olarak bağlı glikan (oligosakarit) zincirlerinden oluşan moleküllerdir. Bu glikanlar, proteinin katılımını, stabilitesini ve etkileşimlerini etkiler ve çoğu glikoprotein hücre dışı ortamda veya hücre zarında bulunabilir. Glikozilasyonun iki temel türü vardır: N-glikozilasyon ve O-glikozilasyon.

N-glikozilasyon, asparagine (Asn) yanındaki motif N-X-S/T’ye (X, Pro olmamalı) bağlanan glikanlar ile başlar; bu süreç ER ve Golgi’de devam ederek çoğunlukla karmaşık glikan yapılarına dönüşür. O-glikozilasyon ise serin veya tirozin yerine bağlanan glikanlar ile gerçekleşir ve glikanlar genellikle serin/treonin kalıntılarına eklenir; bu tür glikozilasyon, hücre ve protein tipine göre değişken desenler gösterir.

Glikoproteinler, proteinlerin doğru katlanması, ER’de kalite kontrol süreçlerinde rol alır ve hücre yüzeyi ile ekstraselüler ortam arasındaki etkileşimleri düzenler. Ayrıca hücre–hücre iletişimi, bağlanma olayları ve sinyal iletimi için temel yapı taşlarıdır. Mucins gibi yüksek glikan içeren glikoproteinler salgılarda koruyucu bir tabaka oluşturur; hormonlar ve reseptörler de sıklıkla glikoproteindir.

Tıbbi açıdan glikoproteinler, plazmadaki geniş bir protein yelpazesinin yanı sıra tedavi amaçlı kullanılan glikoproteinleri içerir; örnekler transferrin, antitrombinler ve bazı koagülasyon faktörleridir. Glikozilasyon bozuklukları, konjenital glikozilasyon bozuklukları (CDG) gibi genetik hastalıklara yol açabilir; ayrıca kanser ve inflamasyon gibi durumlarda glikozilasyon desenlerinde belirgin değişiklikler gözlenir. Glikoproteinler, analitik ve klinik tanıda önemli rol oynar; kütle spektrometrisi, lectin afinitesi ve immünolojik yöntemlerle incelenir.