exaptacji

Eksapacja, ang. exaptation, to pojęcie w ewolucji opisujące proces, w którym cecha wykształcona początkowo dla jednej funkcji z czasem zyskuje nową funkcję lub zostaje wykorzystana w innym kontekście niż ten, dla którego powstała. Termin kładzie nacisk na historyczny charakter cechy: nie jest to jedynie dopasowanie do obecnej roli, lecz opis przemiany funkcji w kolejnych etapach ewolucji. Eksapacja różni się od adaptacji, która odnosi się do cech wykształconych pod kątem obecnie pełnionej roli.

Pochodzenie terminu: Pojęcie zostało wprowadzone przez Stephena J. Goulda i Elisabeth Vrba w 1982 roku, aby podkreślić możliwość ponownego wykorzystania cech w ewolucyjnych liniach bez założenia, że każda cecha powstała wyłącznie w celu obecnej funkcji.

Przykłady: Klasycznym przykładem eksapacji są pióra ptaków. Początkowo służyły izolacji termicznej lub sygnałom wizualnym, a później stały się narzędziem umożliwiającym lot. Innym przykładem jest ewolucja kości słuchowych u ssaków: niektóre kości żuchwy gadów przekształciły się w kości słuchowe młoteczek i kowadełko.

Znaczenie: Pojęcie eksapacji pomaga zrozumieć, że ewolucja nie przebiega tylko przez stałe dopasowywanie cech do jednej roli, lecz często obejmuje zmiany funkcji i ponowne wykorzystanie istniejących rozwiązań w nowych zastosowaniach. Bywa także wykorzystywane w naukach kognitywnych i kulturowych do opisania sposobu kooptowania istniejących rozwiązań przez nowe konteksty.