egzotoksinler

Egzotoksinler, bakterilerin ürettiği ve çoğunlukla hücre dışına salgılanan protein yapısında toksinlerdir. Endotoksinlerden farklı olarak çoğunlukla canlı bakteri tarafından salgılanır ve çok düşük dozlarda bile toksik etki gösterebilirler. Üreticileri genellikle Gram-pozitif bakteriler (Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, Clostridium tetani, Clostridium botulinum) ile Gram-negatif bakteriler (Vibrio cholerae, bazı E. coli ve Shigella türleri) olabilir.

Çoğu egzotoksin, AB tipi yapıya sahiptir: A kısmı toksinin enzimasal aktivitesini taşır; B kısmı ise hedef hücreye bağlanmayı sağlar. Difteri toksini ve botulinum, tetanus toksinleri gibi örnekler enzimatik toksinlerdir; kolera toksini G-proteini ADP-ribosilasyonu yoluyla etkileyerek hücre içi cAMP düzeyini değiştirir. Shiga toksini ribozomal RNA'yı inhibe ederek protein sentezini bozar. Ayrıca superantijenler (ör. TSST-1) bağışıklık sistemini aşırı aktifleştirerek sitokin fırtınasına yol açabilir.

Egzotoksinler yüksek toksisite gösterir; çok az miktar bile hastalık oluşturabilir. Antikorlar bu toksinleri nötralize edebilir ve bu nedenle tetanoz ve difteri gibi bazı toksinlere karşı toxoid aşılar geliştirilmiştir. Tedavide antitoksinler ve destekleyici bakım önemli rol oynar.

Genellikle toksin genleri plazmitler, bakteriyofajlar veya patojenlik adaları üzerinde bulunur ve bazıları sekretör yoluyla bakteri dışına salınır. Bu genlerin yatay transferi, toksin üretimini farklı bakteri türlerinde yayabilir.