antygenów

Antygen to cząsteczka lub jej fragment, który może wywołać odpowiedź immunologiczną lub być rozpoznawany przez przeciwciała i receptory limfocytów. Antygen może być białkiem, polisacharydem, lipidem lub kompleksem takich cząsteczek, a jego kluczowe części nazywane są epitopami.

Immunogen to antygen zdolny do wywołania pełnej odpowiedzi immunologicznej, natomiast antygen może posiadać tylko antygenowość, czyli zdolność do wiązania przeciwciał lub receptorów. Immunogeniczność zależy od takich cech jak wielkość, złożoność chemiczna, stabilność struktury oraz sposób podania; często wzmacniana jest dzięki adjuwantom. Niektóre małe cząsteczki, zwane haptenami, same nie wywołują odpowiedzi, lecz stają się immunogenne po związaniu z białkiem nośnikowym.

Determinant antygenowy, epitop, to część antygenu rozpoznawana przez przeciwciała lub receptor limfocytów T. Przedstawianie antygenów zależy od układu MHC: antygeny endogenne są przetwarzane i prezentowane na MHC klasy I limfocytom CD8+, natomiast antygeny egzogenne prezentowane są na MHC klasy II limfocytom CD4+. Czasem dochodzi do prezentacji krzyżowej (cross-presentation).

Źródła antygenów obejmują cząsteczki obce dla organizmu (drobnoustroje, pyły, leki) oraz własne białka w stanach autoimmunologicznych. W immunologii wyróżnia się antygeny autoantigenowe, alloantigeny (różnice między osobnikami) i heteroantygeny.

Znaczenie praktyczne: znajomość antygenów jest kluczowa w projektowaniu szczepionek, diagnostyce immunologicznej, transplantologii oraz w terapii alergii i chorób autoimmunologicznych.