Tizimlar

Tizimlar - o'zaro bog'langan elementlardan tashkil topgan, ma'lum bir maqsadga yo'naltirilgan o'zaro aloqada bo'lgan butunlikdir. Ularning tarkibiy qismlari, ularning orasidagi aloqalar va chegaralari mavjud bo'lib, tizimlar o'zaro moslashadi, barqarorlikni saqlash yoki o'zgarishga moslashadi.

Tizimlarning asosiy xususiyatlari: tarkibiy qismlarning o'zaro bog'liqligi, funktsiyalar bo'yicha bo'linishi, chegaralar va interfeyslari, chiqishlar (natijalar) va kiritishlar orqali axborot oqimini boshqarish. Ular ochiq yoki yopiq bo'lishi, statik yoki dinamik rivojlanishi, shuningdek tashqi ta'sirlarga moslashishi mumkin. Qayta aloqa mexanizmi orqali tizimlar o'zgarishlarni boshqaradi.

Turli xil tizimlar mavjud: tabiiy tizimlar (ekosistemalar, organizmlararo tarmoqlar), muhandislikka oid tizimlar (kompyuter tizimlari, transport, energiya tarmoqlari), shuningdek ijtimoiy va iqtisodiy tizimlar (bozorlar, siyosiy institutlar, madaniyat). Tizimlar ochiq yoki yopiq bo'lishi, manbalardan foydalanishi va tashqi ta'sirlarga moslashishi bilan farqlanadi.

Tizimlar nazariyasi yoki tizim fikri, tizimlar o'rtasidagi aloqalarni tushunishga yordam beradi. Model yaratish, ma'lumotlar oqimini tahlil qilish, moslashuvchanlik va qaytadan aloqa (feedback) kabi tushunchalarni o'z ichiga oladi. Murakkab tizimlarda yuzaga chiqqan emergent xususiyatlar ham o'rganiladi.

Amaliy qo'llanishlar: informatika, muhandislik, sanoat, sog'liqni saqlash, iqtisodiyot, ta'lim va atrof-muhitni boshqarish. Misol uchun inson tanasidagi asab tizimi yoki korxonaning ichki axborot tizimi — bular maqsadga erishish uchun aloqalarni moslashtiradi.