iqtisodiyot

Iqtisodiyot — jamiyatda resurslar cheklangan bo‘lishi sharoitida ishlab chiqarish, taqsimot va iste’mol jarayonlarini o‘rganadigan ijtimoiy fan. U insonlar, firmalar va davlatning resurslardan qanday foydalanishni, bozorlar orqali mahsulotlar narxlari va taqsimotini qanday tashkil etishini o‘rganadi. Asosiy savollar tanlov, samaradorlik va farovonlik o‘rtasidagi muvozanatdir.

Mikroiqtisodiyot xonadonlar va firmalarning cheklangan resurslardan qaror qabul qilishini o‘rganadi; makroiqtisodiyot esa iqtisodiyotning umumiy ko‘rsatkichlari — yalpi ichki mahsulot (YIM), inflyatsiya, ish o‘rinlari, savdo balansi kabi omillarni o‘rganadi. Shuningdek, xalqaro iqtisodiyot, rivojlanish iqtisodiyoti va siyosiy iqtisodiyot hamda bozorlar tahlili keng tarqalgan yo‘nalishlar hisoblanadi.

Iqtisodiy tahlil usullari modellar, statistik ma’lumotlar, empiriy tadqiqotlar va ekonometrika orqali amalga oshiriladi. Modellar yordamida sabab-natija aloqalari taxmin qilinadi, ma’lumotlar bilan sinov qilinadi va real dunyo jarayonlari tushuntiriladi.

Tarixiy rivojlanish: ilmiy asoslar 18–19 asrlarda klassik siyosiy iqtisodiyot bilan boshlangan. Adam Smit va David Ricardo singari olimlar resurslar taqsimoti, narx mexanizmi va ishlab chiqarishning samaradorligi masalalarini ishlab chiqqan. 20-asrda Keynesizm makroiqtisodiyotga yondashuvni kuchaytirgan bo‘lib, so‘ngra neoklassik mikroiqtisodiyot, monetarizm va rivojlanish iqtisodiyoti kabi yo‘nalishlar paydo bo‘lgan.

Davlat siyosatida iqtisodiyot muhim rol o‘ynaydi: fiskal va monetar siyosat, bozorlarni tartibga solish, savdo aloqalari va rivojlanish dasturlarini shakllantirish uchun iqtisodiy bilimlar asos bo‘lib xizmat qiladi. Hozirgi kunda YIM, inflyatsiya, ishsizlik kabi ko‘rsatkichlar doimiy ravishda o‘lchanadi va siyosiy qarorlar bu ko‘rsatkichlar asosida ishlab chiqiladi.