Rubrykowanie

Rubrykowanie, zwane także rubrykowaniem, to praktyka dodawania do tekstu rubryk – krótkich instrukcji, tytułów lub not, zwykle pisanych lub drukowanych na czerwono, które kierują czytelnikiem, identyfikują części tekstu lub opisują czynności. Pojęcie pochodzi od łacińskiego rubrica i jest używane w paleografii, historii druku i edytorstwie.

Historia rubrykowania łączy się z średniowieczem, gdy w manuskryptach i księgach liturgicznych rubryki pełniły funkcję przewodnika po treści i obrzędach. Czerwony kolor miał podkreślać ważność i odróżniać instrukcje od reszty tekstu. Rubryki często umieszczano na początku sekcji, przed aktywnością liturgiczną lub przed wyjaśnieniami, a także jako nagłówki rozdziałów. W zakres praktyki wchodziło także ozdobne lub dużymi literami oznaczenie poszczególnych części.

Proces rubrykowania w praktyce obejmował ręczne dodawanie rubryk przez skrybów i iluminatorów w manuskryptach, a w czasach wynalezienia druku – także przez drukarzy. W drukowanych księgach rubryki mogły być drukowane w czerwonym atramencie (rubrykaty) lub dodawane później jako osobne arkusze. Choć sama praktyka straciła na powszechności z upływem epok, rubryki pozostają charakterystycznym elementem wielu starożytnych i liturgicznych książek, a pojęcie rubrykowania nadal bywa używane w opisach edycji i rekonstrukcji zabytkowych tekstów.

Współcześnie rubryki występują przede wszystkim w tekstach liturgicznych i niektórych wydaniach specjalnych, gdzie pełnią funkcję nawigacyjną i strukturalną. Poza tym termin ten bywa używany w kontekście edytorstwa historycznego i studiów nad rękopisami.