Ontvreemdingseffecten

Ontvreemdingseffecten zijn een verzameling theatrale technieken die erop gericht zijn de toeschouwer afstand te laten nemen van de opvoering. Het doel is emotionele identificatie te voorkomen en de kijker aan te zetten tot kritische reflectie op maatschappelijke omstandigheden. De term is ontleend aan het Duitse Verfremdungseffekt, ontwikkeld door Bertolt Brecht in de jaren 1920 en 1930 binnen het concept van het epische theater.

Typische technieken omvatten het doorbreken van de vierde wand door directe aanspreking aan het publiek; het tonen van tekstbordjes of commentaar dat de scène verduidelijkt en tegelijk de illusie doorbreekt; muziek of gezongen commentaar dat de handeling onderbreekt; een niet-natuurlijke spelstijl en zichtbare theatrale middelen zoals belichting en decor die de fabricage van de voorstelling zichtbaar maken; montage of episodische structuur die een verhaal onderbreekt en aanzet tot reflectie; en een historiserend of didactisch kader dat maatschappelijke kwesties expliciet aankaart. Buiten het theater is de term ook toegepast in film en andere media, waar vergelijkbare technieken worden gebruikt om afstand te creëren en tot kritische interpretatie aan te zetten.