Dhënat

Dhënat janë informacione të mbledhura që përfaqësojnë fakte ose ngjarje dhe mund të ruhen, përpunohen dhe analizohen për të nxjerrë përfundime ose për të mbështetur vendimmarrjen. Ato mund të përfshijnë vlera numerike, tekste, imazhe ose të dhëna të tjera që përfaqësojnë një ose më shumë aspekte të një objekti, procesi ose ngjarje.

Llojet kryesore të dhënave përshkruhen shpesh si strukturuara dhe jo-strukturuara. Dhënat strukturuara janë të organizuara në formate të standardizuara, si tabela ose regjistra në bazat e të dhënave. Dhënat jo-strukturuara nuk përcaktohen nga një modeli i paracaktuar dhe mund të përfshijnë dokumente teksti, email-e, foto, video ose mesazhe. Ekzistojnë gjithashtu kategorizime sipas natyrës (numerike, kategorike, kohë-serie), si dhe sipas përdorimit (dhënat publike, të privatësisë).

Burimet e dhënave përfshijnë vëzhgime, matje, anketime, regjistrime administrative, sensorë dhe burime të tjera të regjistrimit të ngjarjeve ose transaksioneve. Përdorimi i tyre përfshin përpunimin, pastrimin dhe normalizimin, analizën statistikore, modelimin dhe vizualizimin. Dhënat ruhen në sisteme të ndryshme si bazat e të dhënave relacione, depozitorë të të dhënave (data warehouses), liqe të të dhënave (data lakes) dhe shërbime cloud.

Roli i dhënave në kërkim, zhvillim, politikë dhe biznes është i rëndë. Megjithatë, dhënat sjellin edhe sfida etike dhe ligjore, përfshirë privatësinë e të dhënave personale, mbrojtjen kundër shfrytëzimit të paautorizuar dhe nevojën për anonimizim. Cilësia, saktësia, plotësia dhe origjina e të dhënave janë thelbore për besueshmërinë e analizave dhe vendimeve.