Cümlecikler

Cümlecikler, Türk dilbiliminde bir cümleyi oluşturan en küçük yapısal birimlerdendir. Genelde bağımsız bir cümle olan cümlelerden farklı olarak tek başına anlamlı bir bütün oluşturmazlar; ana cümleye bağlı olarak işlev görürler. Bu yapılar, zaman, neden, koşul, amaç gibi ilişkileri ifade edebilir veya anlatımda tutum, vurgu gibi anlamlar katabilir. Cümlecik kavramı, edebiyat ve eğitimde cümle yapılarını serimlemek için kullanılan temel terminolojilerden biridir.

Bir cümlecik, çoğunlukla bağlaçlar ya da partiküller ile başlar veya başsız da görünebilir; çoğu durumda özne ve fiil içerebilen bağımlı bir yargıya sahiptir, fakat ana cümledeki öğelerle bir araya gelerek anlamlı bir bütün oluşturur. Türkçe'de gerekli unsurlar “yağmur yağınca”, “çünkü geç kaldık”, “yağarsa”, “istersen” gibi başlangıç elemanları ile örneklenir. Noktalama olarak virgül çoğu zaman söz konusudur ve ana cümleden ayrılır.

İşlev bakımından cümlecikler zaman belirten, neden-sonuç bildiren, koşul belirten, amaç belirten veya karşılaştırma ifade eden gibi çeşitli türlere ayrılabilir. Ayrıca konuşmada söylem akışını düzenleyen, düşünceyi vurgu yapan veya bağlamı sürdürmeyi amaçlayan disiplinler arası olarak da kullanılır. Öğretim alanında cümlecikler, bağımsız cümle ile bağımlı cümlecik arasındaki farkı göstermek için sıklıkla örneklenir.

Örnekler: Yağmur yağınca dışarı çıkmadık (zaman cümlecikleri). Yağarsa evde kalacağız (koşul cümlecikleri). Çünkü geç kaldık, plan değişti (nedensel cümlecik). İstersen gel (koşul/öneri anlamı taşıyan kısa cümlecik).