yfirvöldum

Yfirvöldin eru samheiti fyrir þær stofnanir og valdahópa sem hafa löggjafar- og framkvæmdarvald í samfélaginu og bera ábyrgð á stjórnsýslu, reglugerðum og opinberri þjónustu. Í íslenskri umræðu felur hugtakið yfirvöld oft í sig ríkið, sveitarfélögin og stofnanir sem starfa fyrir þær stjórnvaldseiningar og hafa eftirlit með framkvæmd laganna.

Eðli og bygging: Yfirvöldin byggja á stjórnarskrá og lögum og eru oft talin í þremur stoðum: löggjafarvaldið, framkvæmdarvaldið og dómsvaldið. Löggjafarvaldið starfar í Alþingi og annast setningu laga; framkvæmdarvaldið er í höndum ríkisstjórnar og ráðherra sem framfylgja lögum; dómsvaldið er í höndum dómstóla sem túlka lög og hafa úrskurðarrétt.

Hlutverk yfirvalda felst í að setja og framfylgja lög, veita opinbera þjónustu, viðhalda réttarríki og öryggi borgara og stuðla að stefnumótun í samfélagsmálum.

Eftirlit og lýðræði: Í lýðræðisríkjum eru yfirvöld kjörin af almenningi og lúta þeirat sem kjósa þeim. Óháð dómstólar, umboðsmaður og ríkisendurskoðun annast eftirlit með störfum stjórnvalda. Gagnsæi og ábyrgð eru grundvallaratriði.

Notkun og samhengi: Hugtakið yfirvöld getur haft mismunandi merkingu eftir samhenginu. Oft vísar það til ríkisins og sveitarfélaga sem uppfylla lög, veita þjónustu og gætu beitt neyðarrétti eða öryggisaðgerðum ef þörf krefur.