vísitölur

Vísitölur, oft kallaðar vísitalar eða vísitala, eru tölfræðilegar mælingar sem sýna breytingar á verði, magni eða öðrum eiginleikum yfir tíma. Þær sameina flókin gögn í einn mælikvarða og gera kleift að bera saman tímabil, svæði eða markaði og að meta þróun í hagkerfi eða lífskjörum.

Bygging vísitölu felur í sér val á grunnári, flokkun vöruflokka og vægi sem endurspeglar hlutdeild þeirra í heildinni. Verð- eða magnbreytingar eru síðan sameinaðar með þessum vægi til að sýna heildar breytingu. Verðvísitalur mæla verðbreytingar, en magnvísitalur mæla breytingar í magni.

Algengar aðferðir eru Laspeyres-vísitala, Paasche-vísitala og Fisher-vísitala. Laspeyres-vísitala notar núverandi verð og grunnvigt, Paasche-vísitala notar núverandi magn með verðvigt, og Fisher-vísitala er samsetning þessara tveggja til að draga úr skekkjum þegar gæði og samsetning vara breytist.

Notkun vísitala nær yfir verðbólgu, lífskjör, framleiðslu- og neysluþróun, kostnaðarhækkanir og annan hagfræðilegan samanburð. Alþjóðlegar stofnanir og þjóðhagsstofnanir, þar á meðal Hagstofa Íslands, nota vísitölur til að lýsa efnahagsstöðu og til að stytta og einfalda flókin gögn.

Takmarkanir felast í vali á grunnári, flokkun og vægi; gæði, nýjar vörur ogað breytingar geta skekkt mælingar. Þess vegna þarf stöðuga endurskoðun og aðlögun í framsetningu vísitala.