terpenek

Terpeny (terpeny roślinne) to duża i zróżnicowana grupa naturalnie występujących związków organicznych, które nadają roślinom zapach i smak. Ich budowa opiera się na jednostkach izoprenylowych (IPP i DMAPP) zestawianych w powtarzające się moduły, z których powstają monoterpeny (C10), seskwioterpeny (C15) i wyższe terpeny (C20+). W praktyce mówimy często o terpenoidach, czyli utlenionych lub funkcjonalnie zmodyfikowanych pochodnych terpenów.

Biologicznie terpeny powstają w dwóch głównych szlakach biosyntezy: droga mewalonianowa (MVA) w cytoplazmie i droga MEP w plastydach. Enzymy zwane terpene synthases przekształcają IPP i DMAPP w rozmaite struktury: liniowe, cykliczne i wielopierścieniowe.

W naturze terpeny występują przede wszystkim w olejkach eterycznych roślin, w żywicach i w tkankach zapasowych. Najczęściej spotykane to monoterpeny (np. limonen, pinen), seskwioterpeny (beta-kariofilen, humulen), diterpeny i wyższe terpeny. Dzięki nim rośliny mają charakterystyczny zapach i smak, co ma znaczenie w interakcjach z zapylaczami, roślinożercami i w komunikacji międzygatunkowej.

Zastosowania terpenów obejmują przemysł zapachów i smaków (olejki eteryczne, perfumy, dodatki do żywności), a także badania nad właściwościami biologicznymi. Niektóre terpeny mają potencjalne działanie lecznicze, jednak skuteczność i bezpieczeństwo wymagają potwierdzeń w badaniach naukowych. Bezpieczeństwo użytkowania zależy od dawki i kontekstu stosowania.

Analiza terpenów prowadzona jest przede wszystkim za pomocą technik chromatograficznych, takich jak GC-MS i HPLC. Badania koncentrują się na różnorodności terpenów w roślinach, ich biosyntezie oraz roli ekologicznej i ekonomicznej.