nükleofilik

Nükleofilik, kimyada bir türün elektron çiftini bir elektrofile vererek bağ kurma veya bağ oluşumunu kolaylaştırma eğilimini ifade eder. Nükleofiller, elektron yoğun bir merkez değildir; ancak bir başka atom ya da iyon ile elektron çiftini paylaşmaya hazırdırlar. Bu davranış, organik ve inorganik kimyada çeşitli reaksiyonların temel tetikleyicisidir ve özellikle nükleofilik yer değiştirme süreçlerinde belirleyici rol oynar.

Nükleofiliğin gücü, nükleofilin hızlı reaksiyona girme yeteneği ile ölçülür ve çoğu durumda bazlıkla karıştırılsa da aynı değildir. Nükleofik güç, çözücünün etkisiyle değişir; ayrıca elektron yoğunluğu, elektron çekme etkisi ve polarizabilite gibi özellikler tarafından belirlenir. Nükleofilik hareketlilik aynı kimyasal sınıf içinde bile çözücüye bağlı olarak değişebilir.

Faktörler arasında negatif yük taşıyan nükleofiller genellikle güçlü olur; ancak polarizabilite büyük iyonlar için de önemli bir rol oynar. Sterik engeller, reaksiyon hızını düşürür. Çözücü etkileri de kritiktir: protik çözücülerde su gibi çözücülerin etkisiyle küçük halojenler zayıflarken, daha büyük iyonlar daha az solvata olur ve daha güçlü nükleofilik olabilir. Aprotik çözücülerde ise temel güçler baskın olur ve nükleofisite bazlıkla benzer trendler gösterebilir.

Tipik nükleofiller arasında hidroksit (OH-), alkoksit (RO-), merkaptik iyonlar (RS-), azid (N3-) ve karbonyum iyonları (CN-, I-, Br-, Cl-) bulunur. SN2 ve SN1 gibi yer değiştirme tepkimelerinde, karbonil eklemleri ve diğer elektrofile karşı çeşitli nükleofilik süreçlerde rol alırlar.

Nükleofilik kavramı, kimyada temel bir reaktivite ölçüsüdür; çözücü, yapı ve enerji gibi faktörlerle şekillenen değişken bir özelliktir.