modaliteleri

Modaliteleri veya modalite, bir şeyin nasıl gerçekleşebileceğini, olasılığını, gerekliliğini ya da deneyimlenen biçimini ifade eden bir kavramdır. Terim Fransızca modalité'den, Latince modus kökenli olup “yol, biçim” anlamına gelir ve felsefe, dilbilim, tıp, bilişsel bilimler, bilgisayar bilimi gibi pek çok disiplinde kullanılır.

Felsefe ve mantıkta modalite, olasılık, zorunluluk ve gereklilik gibi kavramları inceler. Sık karşılaşılan modaliteler alethik (doğanın gerçekliğine dayalı olasılık/gereklilik), epistemik (bilinebilirlik veya makul olan), deontik (görev, izin) ve dinamik (eylemsellik/yeteneğe bağlı olan) olarak adlandırılır. Bu kavramlar çoğunlukla olası dünyalar yaklaşımıyla ifade edilir.

Lingvistikte modalite, bir olayın veya önermenin olasılığı, zorunluluğu veya yeteneğiyle ilgili tutumu belirtir; çoğunlukla kipler, yardımcı fiiller ve bağlaçlar aracılığıyla iletilir. Türkçe’de yetenek ifade etmek için -ebilmek yapısı (yapabilir), zorunluluk için -malı/-meli (gitmeliyim) ve izin için izin ifadeleri kullanılır. Epistemik modaliteler, olası sonuçlar için “muhtemelen, sanırım” gibi ifadelerle gösterilebilir.

Tıpta modalite terimi, bir tedavi veya tanı yöntemi anlamında kullanılır; cerrahi, kemoterapi, radyoterapi, immünoterapi gibi tedavi modaliteleri vardır. Bilişim ve bilişsel bilimlerde ise duyusal veya iletişim modaliteleri görsel, işitsel, dokunsal gibi kanalları ve çok modlu (multimodal) sistemleri içerir.