gangliyonlar

Gangliyonlar (ganglia), periferik sinir sisteminin (PNS) içinde yer alan ve sinir hücre gövdelerinin toplandığı düğüm benzeri yapılar olarak tanımlanır. Merkezi sinir sistemi içerisinde bulunmazlar. En belirgin örnekler dorsal kök gangliyonları ile otonomik gangliyonlardır. Gangliyonlar, duyusal iletinin geçişinde, visseral otonomik düzenlemede ve sinir ağlarının ara birim işlevlerinde rol alır.

Yapısal olarak gangliyonlar, sinir hücre gövdelerini çevreleyen satelit glial hücreler ile kapsülü bağ dokusundan oluşan bir yapıyı içerir. Dorsal kök gangliyonlarındaki nöronlar genelde pseüdonüplar (pseudo-unipolar) olup periferik ve merkezi dalları bulunur. Otonomik gangliyonlarda ise çoğunlukla multipolar nöronlar yer alır; bu gangliyonlar paravertebral sempatik zincirde veya prevertebral bölgelerde bulunabilir. Ayrıca bazı gangliyonlar, kranial sinirlerin duyusal gangliyonlarını da kapsar (örneğin trigeminal ganglion).

Türler ve örnekler açısından, somatik duyusal gangliyonlar dorsal kök gangliyonları ve kranial sinirlerin duyusal gangliyonlarını içerir. Otonomik gangliyonlar ise parasempatik terminal gangliyonlar (örneğin ciliary, pterygopalatine, submandibular ve otik ganglionlar) ile paravertebral sempatik zincirinin gangliyonları ve prevertebral gangliyonları kapsar.

Gelişim olarak gangliyonlar, embriyoda nöroektoderm kökenli neural crest hücrelerinden gelişir. İşlev bakımından duyusal iletinin iletilmesi ve otonomik sinir sisteminin postgangliyonik iletilerini hedef organlara iletmesi gibi temel roller üstlenir. Nadiren patolojik durumlar da görülebilir; en bilinenleri ganglioneuroma ve ganglioneuroblastoma gibi sempatik zincirde oluşan tümörlerdir. Merkezi sinir sisteminde ise gangliogliom gibi nadir nörolojik tümörler de bulunabilir. Bu durumlar, kitle etkisi veya ağrı gibi semptomlarla kendini gösterebilir; tanı genelde görüntüleme ve histolojiye dayanır.