dekolonizacji

Dekolonizacja to proces zakończenia systemu kolonialnego i uzyskania pełnej suwerenności przez ludy i terytoria pozostające pod zwierzchnictwem obcego państwa kolonialnego. Odnosi się do konieczności realizacji prawa do samostanowienia, obejmującego zarówno polityczną niepodległość, jak i wykształcenie własnego państwa, gospodarki i tożsamości narodowej.

Historycznie dekolonialne dążenia istniały wcześniej, lecz po II wojnie światowej nabrały przyspieszenia. Kluczową rolę odegrały międzynarodowe normy, zwłaszcza karta Narodów Zjednoczonych i idea samostanowienia ludów. W latach 1950.–1970. fala niepodległości przetoczyła się przez Afrykę, Azję i Karaiby, prowadząc do powstania wielu niezależnych państw. Przykładowe procesy to uzyskanie niepodległości przez Indie (1947), Algierię (1962), Ghannę i inne państwa Afryki Subsaharyjskiej w latach 50.–60., a następnie Mozambik, Angolę i inne państwa portugalskie w latach 1974–1975. W niektórych regionach przebiegały one głównie drogą negocjacji, w innych – po działaniach zbrojnych i długich negocjacjach międzynarodowych.

Skutki dekolonizacji obejmują powstanie nowych państw, redystrybucję i redefinicję granic, a także wyzwania związane z budową instytucji, gospodarki i tożsamości. Pojawiły się także kontrowersje dotyczące neokolonializmu – utrzymania wpływów ekonomicznych i politycznych przez dawne metropole. Debaty o tożsamości narodowej, językach urzędowych i sposobach rozwoju nadal kształtują procesy dekolonizacyjne.

Współcześnie dekolonizacja obejmuje także terytoria zależne i sporne, które nadal podlegają procesom samostanowienia, często monitorowanym przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Niektóre przypadki, jak Western Sahara czy pewne terytoria francuskie, pozostają przedmiotem międzynarodowych rozmów i referendów.