aminosyre

Amino asitler, proteinlerin temel yapı taşlarıdır. Her amino asitte merkezi olarak bir α-karbon bulunur; bu karbona bir amino grubu (-NH2), bir karboksil grubu (-COOH) ve yan zincir olarak adlandırılan bir R grubu bağlanır. R grubunun kimyasal yapısı, amino asidin özelliklerini ve davranışını belirler. İnsan vücudunda çoğu amino asit pH fizyolojikde zwitteriyon formunda bulunur: amino grubu protonlanmış, karboksil grubu deprotonlanmıştır.

R grubunun özelliklerine göre amino asitler sınıflandırılır: hidrofobik (yağda çözünen), hidrofilik polar, asidik ve bazik. Besin gereksinimine göre ise temel (vücut tarafından üretilmeyen), temel olmayan ve koşullu olarak temel olanlar vardır. İnsanlarda temel amino asitler şunlardır: histidin, izoleusin, lösin, lizin, metionin, fenilalanin, treonin, triptofan ve valin.

Amino asitler yalnızca proteinlerin blokları olmakla kalmaz; bazıları nörotransmitterlerin ve biyolojik moleküllerin öncüleri olarak da işlev görür. Örneğin triptofan seratonin ve melatonin için, tirozin dopamin, norepinefrin ve epinefrin için öncü olur. Glutamat, glisin ve GABA ise sinir sistemi içinde doğrudan nörotransmitter rolü üstlenir. Ayrıca bazı amino asitler enerji üretimi ve çeşitli metabolik yollar için kaynak oluşturur.

Protein sentezi, amino asitlerin peptit bağı ile birbirine bağlanmasıyla oluşan polipeptitlerle başlar. Ribozomlarda gerçekleşen bu süreçte, tRNA taşıdığı amino asitleri art arda ekler ve zincir katlanıp işlevsel proteine dönüşür. Proteinler ayrıca post-translasyonel modifikasyonlar ile fonksiyon kazanır.

Beslenmede proteinler hayvansal ve bitkisel kaynaklardan sağlanır. Hayvansal kaynaklar yüksek biyolojik değere sahip tam proteinler sunarken, baklagiller ve tahıllar gibi bitkisel kaynaklar da önemli miktarda amino asit sağlar; çoğu durumda dengeli bir diyet için farklı kaynakların kombinasyonu yararlıdır. Günlük ihtiyaç yaşa, cinsiyete ve aktiviteye göre değişir.