Verðvísitölur

Verðvísitölur eru tölfræðilegar mælingar sem sýna breytingar á verðlagi fyrir tiltekið val af vörum og þjónustu yfir tíma. Þær eru grunn tól í að mæla verðbólgu, meta kaupmátt og veita upplýsingar sem nýttar eru í peningastefnu, launaviðmið og samningsgerð.

Til að reikna verðvísitölu er körfu af vörum og þjónustu valin sem endurspeglar neyslu- eða framleiðslukostnað. Hver hluti í körfunni fær vigt sem endurspeglar hlutdeild hans í útgjöldum heimila eða fyrirtækja. Grunnárinn er valinn og vísitalan er sett sem 100 í grunnár. Algengar aðferðir eru Laspeyres- og Paasche-vísitölur; til að draga úr áhrifum gæðabreytinga og valbreytinga er oft notuð keðjuuppfærð verðvísitala eða Fisher-formúla.

Helstu tegundir verðvísitala eru neysluverðvísitala (CPI), framleiðsluverðvísitala (PPI) og GDP-deflator. Í mörgum löndum eru einnig samræmdar vísitölur sem sameina CPI fyrir alþjóðlegan samanburð, oft kallaðar HICP (Harmonised Index of Consumer Prices). Á Íslandi útlistar Hagstofa Íslands CPI og HICP.

Notkun verðvísitala felst í að mæla verðbólgu, stýra peningamálum og leiða til uppfærslna launa, húsaleigu og samninga. Takmarkanir fela í sér skekkju vegna valbreytinga, gæðabreytinga, nýrra vara og landfræðilegrar dreifingar.