Inków

Inkowie (Imperium Inków) – prekolumbijski lud andyjski, który stworzył rozległe państwo zwane Tahuantinsuyu. W szczytowym okresie imperium obejmowało terytoria dzisiejszego Peru, Ekwadoru, Boliwi oraz części Chile, Argentyny i Kolumbii. Stolica Cusco była centrum administracyjnym i religijnym. Władzę sprawował Sapa Inka, uznawany za potomka boga Inti, wspierany przez urzędników państwowych i armię.

Imperium było zorganizowane w cztery regiony zwane suyu: Chinchaysuyu, Antisuyu, Qullisuyu i Kollasuyu. Gospodarka opierała się na rolnictwie tarasowym (andeny), uprawie kukurydzy i ziemniaków, oraz na systemie pracy mit’a i państwowej redystrybucji dóbr. Rozbudowana sieć dróg Qhapaq Ñan łączyła odległe regiony, ułatwiała handel i mobilność wojsk. Magazynowanie zapasów prowadziły Colcas, co pozwalało utrzymać zapasy w różnych porach roku.

Quipu, system węzłów na sznurkach, służył do rejestrowania danych demograficznych, podatkowych i gospodarczych. Architektura Inków charakteryzowała się kamiennym budownictwem bez zaprawy, z monumentalnymi fortami i świątyniami, takimi jak Machu Picchu czy Sacsayhuamán. Językami używanymi w imperium były Quechua i Aymara; Quechua pełniło funkcję lingua franca administracyjnej i handlowej.

Upadek imperium nastąpił na skutek inwazji Hiszpanów kierowanych przez Francisca Pizarro. Poryw Atahualpy w 1532 roku, zdobycie Cusco w 1533 roku i dalsze walki doprowadziły do utraty władzy. Po podboju region stał się częścią Wicekrólestwa Peru. Dziedzictwo Inków przetrwało w kulturze andyjskiej, języku Quechua i licznych ruinach, a Machu Picchu stało się symbolicznym miejscem ich spuścizny.