Farmakogenomik

Farmakogenomik, ilaçların bireyler arasındaki farklı yanıtlarını genetik varyasyonların etkisiyle açıklamaya çalışan bilim dalıdır. Amaç, tedavileri kişiselleştirerek etkiliği artırmak, dozları optimize etmek ve advers ilaç reaksiyonlarını azaltmaktır. Bu alan, farmakokinetik (emilim, dağılım, metabolizma ve atılım) ile farmakodinamik (ilaç etkisi ve hedeflerle etkileşim) arasındaki genetik bağlantıları inceler ve hasta genotipine dayalı kararlar önermeyi hedefler.

Tarihsel olarak ilaç yanıtlarının kalıtsal yönleri 20. yüzyılın ortalarında fark edilmiştir. 1990’lardan itibaren genetik polimorfizm ve güncel genomik teknolojiler sayesinde bazı ilaçlarda bireysel yanıt farklılıkları güvenli ve etkili dozlamayla ilişkilendirilmiştir. Klinik uygulanabilirlik, karar destek sistemleri ve rehberlerin geliştirilmesiyle artmıştır.

Temel kavramlar arasında, tek nükleotid polimorfizm (SNP) gibi genetik varyasyonlar ve bunların farmakokinetik veya farmakodinamik süreçlere etkisi bulunur. En çok etkilenen enzim ailesi olan CYP450 üyeleri gibi genlerdeki farklılıklar kişilerde metabolik sınıfları (yavaş, orta, geniş ya da ultra hızlı metabolizer) oluşmasına yol açabilir. Genotip-ilaç eşleşmeleri, doz ayarlaması veya alternatif ilaç seçimi konusunda karar destek sunar.

Klinik uygulamalara örnekler arasında warfarin dozajı için VKORC1 ve CYP2C9 genleri, kodein için CYP2D6, klopidogrel için CYP2C19 yer alır. HLA genetik çeşitlilikleri de bazı ilaç reaksiyonlarını öngörebilir. CPIC gibi kılavuzlar, toplum düzeyinde uygulanabilirliği artırmaya çalışır; ülkeler arası erişim ve altyapı farklılıkları nedeniyle uygulama değişkenlik gösterebilir.

Gelecekte çoklu genetik profillerin entegrasyonu, elektronik sağlık kayıtlarıyla karar desteğinin güçlendirilmesi ve etik ile veri güvenliği konularının ele alınması öngörülmektedir.