Belirteçleri

Belirteçleri, Türkçe dilbilgisinde belirteç (belirteçler) olarak adlandırılan ve cümlede mod, tutum, olasılık, vurgu veya odak gibi anlamlar katan kelime veya kısa ifadeler bütünüdür. Bu yapılar, sözdizimsel olarak temel kurucu görevi olan eklemelerin ötesinde, cümlenin pragmatik işlevini zenginleştirir ve çoğunlukla fiili veya tüm cümleyi etkileyen bir katkıda bulunur. Belirteçler genellikle bağımsız kelimeler veya kısa söz varlıklarıdır; çekim almazlar ve kendi başlarına cümlede işlev görürler.

Başlıca işlev grupları arasında olasılık ve varsayım bildiren belkiler (belki, muhtemelen, galiba), kesinlik veya olumlu/olumsuz tutum bildiren ifadeler (kuşkusuz, elbette, maalesef, ne yazık ki), odak ya da işaretleyici görevler (işte, bak, yani), ve kesinleşme veya sonuç bağlamı kuran ifadeler (sonuç olarak, öyle ki) sayılabilir. Ayrıca karşıtlık veya sınırlama vurgusu yapanlar da bulunur (yalnız, sadece, hatta).

Kullanım yerleri ve sözdizimi açısından belirteçler genellikle cümle içinde serbestçe dolaşabilir; bazıları cümlenin başında, bazıları ortasında veya sonunda bulunur. Çoğu belirteç çekim almaz; bazıları deyimleşmiş ifadelere dönüşmüş olabilir. Dilin akışına ve anlamın vurgu noktasına bağlı olarak farklı belirteçler bir arada da kullanılabilir.

Örnekler:

- Belki yarın yağmur yağar. (olasılık)

- Ne yazık ki bu durum zor. (değerlendirme/üzgünlük)

- İşte bu benim istediğim an. (odak/işaret)

- Yani, bu konuyu şimdi kapatalım. (yoğunlaşmış özet/bağlaç işlevi)

- Elbette; sizinle çalışmaktan memnuniyet duyarım. (onay)

Belirteçleri zarflar ve bağlaçlarla ilişkilidir; bazıları zarflık görevi üstlense de, belirteçler genel olarak cümle düzeyindeki pragmatik anlamı güçlendirmek amacı taşır.