æxlunarstaða

Æxlunarstaða er hugtak í líffræði sem lýsir ástandi lífveru í tengslum við æxlun. Hún getur vísað til frjósemi eða getu til að æxlast, eða til þess hvar í æxlunarferlinu lífveran stendur á tilteknu tímabili. Nafnið byggist á íslensku orðunum æxlun og staða, og hugtakið er notað í vísindum sem og í hagnýtum samhengjum.

Notkun æxlunarstöðu er fjölbreytt: í dýra- og plöntufræði, í landbúnaði og í forvörnum. Í dýrum er æxlunarstaða oft metin með athugun á kynferðislegu atferli og með hormónamælingum (t.d. estrógen, prógesterol eða prógesterón, testósterón) auk annarra vísbenda um frjósemi. Í plöntum er æxlunarstaða oft skilgreind með stigum blómgunar eða frævöku. Aðferðirnar eru tegund- og aðstæðubundnar og geta falið í sér athugun, líffræðilegar mælingar og/eða fræðilegt mat.

Áhrif og mikilvægi: Réttur meðal annars áætlun æxlunarstöðu aðstoðar við stjórn æxlunar í búfjárrækt, villtum stofnum og ræktun, og gerir vísindamönnum og aðilum í framleiðslu kleift að skipuleggja æxlun, rannsaka líffræði og stuðla að stöðugri fjölbreytni. Hún er einnig tímabundin og tegund- og umhverfis háð, oft breytileg með aldrinum, árstímum eða næringu. Þegar hugtakið er notað um menn gildir friðhelgi persónu og varðveisla upplýsinga, þar sem upplýsingar um æxlunarstöðu hafa persónulegan og viðkvæman karakter.