yüklem

Yüklem, bir cümlede öznenin gerçekleştirdiği eylemi, oluşu veya durumu ifade eden temel öğedir. Türkçede yüklem çoğunlukla fiil kökünden türeyen çekimli bir kelimeyi kapsar; bazı durumlarda ise isim soylu yüklem olarak adlandırılan, ad veya sıfat içeren bir ifade biçimiyle kurulur. Yüklemin görevi, cümledeki eylem veya durumun zamanını, yönünü ve ilişkilerini bildirmek ve özneyle kişisel uyum kurmaktır. Genelde cümle sonunda konumlanır, ancak söz dizimi esnek olan Türkçe’de vurguya göre başka konumlarda da bulunabilir.

Yüklemin iki ana türü vardır. Fiil soylu yüklem, yüklemin fiil kökünden ya da fiilimsi biçiminden oluşmasıyla ortaya çıkar ve zaman, kip, kişi eklerini taşır; örnekler: “Kedi çıktı”, “Öğrenciler koşuyor”, “Bugün geliyorum”. İsim soylu yüklem ise yüklemi bir isim ya da sıfatla kuran yapıdır; çoğunlukla bağlaçsız ya da köprü fiili olan olmakla ilişkilendirilir ve örnekler: “O bir doktor.” veya “O çok cesur.” Bu tür yüklemler, cümlenin ‘olmak’ fiili ile kısmen ya da tamamen ekiyapıya dayalı olarak desteklenir.

Yüklemler birleşik yapılarla da kullanılır. Yardımcı fiiller veya participle’lar ile oluşturulan birleşik yüklemler, çekimlendirme açısından daha zengindir (örneğin “gelmişlerdi”, “koşuyorlar”, “yapacaklardı”). Olumsuzluk ise fiil çekiminde bağlaçsız olarak “-m-” veya “-ma-” ekiyle sağlanır (örnek: “gelmiyorum”). Yüklemin doğru kullanımı, cümlenin anlamını ve vurgu yönünü belirler; bu nedenle yüklem bilginin aktarıldığı en kritik unsur olarak kabul edilir.