teorinë

Teoria është një shpjegim i organizuar dhe i mbështetur nga të dhëna për një seri fenomene të natyrës, i cili synon të shpjegojë dhe të parashikojë sjellje të ardhshme. Në kuadër të shkencës, një teori është një kuadër tërheqës që lidh të dhëna ekzistuese me parime më të përgjithshme dhe mbështetet nga provat që mund të vërtetohen ose të falsifikohen me të dhëna të reja. Teoritë ndihmojnë në disiplinimin e ideve dhe në drejtimin e hulumimeve të mëtejshme.

Termi vjen nga greqishtja theoria dhe nga latina, dhe në shqipe përdoret si teori. Teoritë mund të klasifikohen në mënyra të ndryshme: teoritë shkencore që parashikojnë dhe shpjegojnë fenomene natyrore me prova të rishikueshme; teoritë filozofike që trajtojnë mendimin, njohjen dhe ekzistencën; dhe teoritë në shkenca shoqërore që shpjegojnë procese sociale dhe institucionale.

Zhvillimi i një teorie përfshin formulimin e hipotezave, mbledhjen dhe analizën e të dhënave, dhe testimin kundër vëzhgimeve të reja. Informacioni këto mund të reshmohet nga komuniteti shkencor përmes vlerësimit kritik, riprodueshmërisë dhe diskusioneve të pavarura. Një teori efektonon të rishikohet ose të modifikohet kur prova të reja bien ndesh me parimet e saj, ose kur një parashikim i saj dështon të realizohet.

Disa shembuj të njohur përfshijnë teorinë e evolucionit, teorinë e relativitetit dhe teorinë mekanike kuantike. Në kuptimin më të përgjithshëm, teoria nuk është një provë e pakundërshtueshme, por një strukturë shpjeguese që mbështetet nga provat dhe që ofron parashikime të mundshme për të shtuar njohjen njerëzore.