relativiteti

Relativiteti është një kornizë teorike në fizikë që përshkruan marrëdhëniet midis hapësirës, kohës dhe gravitetit. Ai përfshin dy drejtime të mëdha: relativitetin e veçantë dhe relativitetin e përgjithshëm.

Relativiteti i veçantë (1905) bazohet në dy postulate: ligjet e fizikës janë të njëjta në të gjitha referencialet inertiale dhe shpejtësia e dritës në vakuum është konstante dhe e pavarur nga burimi ose vëzhguesi. Pasojat përfshijnë zgjatjen kohore të dukshme me shpejtësinë relative dhe kontraksionin e gjatësisë në drejtimin e lëvizjes, si dhe ekuivalentin masë-energjie E=mc^2.

Relativiteti i përgjithshëm (1915) paraqet gravitetin si kurbimin e hapësirës dhe kohës nga masa dhe energjia, në përputhje me parimin e ekuivalencës. Parashikimet përfshijnë këndimin e dritës nga gravitacioni, ndryshimet e kohës me rritjen e gravitetit, paraqitjet e orbitave të planeteve dhe valët gravitacionale.

Verifikimet dhe aplikimet: eksperimenti i Michelson-Morley, lentezitimi gravitacional, precesionin perihelik të Mercurit, vëzhgimet e pulsarëve binarë dhe detektimi i valëve gravitacionale nga LIGO/Virgo. Sistemet satelitore GPS duhet të korrigjohen për efektet relativistike për të ofruar një kohë të saktë.

Ndikimi dhe lidhjet me teoritë tjera: relativiteti është themelor për fizikën moderne dhe kosmologjinë. Ai ndikon në mënyrën si kuptojmë hapësirën-kohrën, strukturën e universit dhe fenomenet si black holes. Në limitet ku shpejtësitë dhe fushat janë të ulëta, relativiteti reduktohet në mekanikën newtoniane, ndërsa për situatat ekstreme kërkohet një kuptim kuantik të gravitacionit.