racjonalizacja

Racjonalizacja to proces polegający na przekształcaniu działań, struktur lub systemów w taki sposób, aby były bardziej racjonalne, przewidywalne i odporne na nieefektywność. Termin ten używany jest w wielu dziedzinach, w tym w psychologii, socjologii, ekonomii i zarządzaniu.

W psychologii racjonalizacja odnosi się do mechanizmu obronnego polegającego na tworzeniu logicznych, często fałszywych usprawiedliwień dla własnych decyzji lub czynów, by ograniczyć stres związany z dysonansem poznawczym. Uzasadnienia te mogą być świadome lub nieświadome, a celem – ograniczenie poczucia winy lub lęku.

W socjologii i teorii organizacyjnej racjonalizacja opisuje proces dążenia do działania według zasad racjonalności – kalkulacji, formalizacji i standaryzacji. W myśli Maxa Webera proces ten prowadzi do birokratyzacji i odhumanizowania niektórych aspektów życia społecznego, a jednocześnie zwiększa efektywność.

W praktyce gospodarczej racjonalizacja oznacza reorganizację procesów i zasobów w celu redukcji kosztów i poprawy wydajności: optymalizację procesów, standaryzację, automatyzację, outsourcing i implementację metod takich jak Lean czy Six Sigma. Nadmierna racjonalizacja może jednak ograniczać elastyczność i wrażliwość organizacji na zmiany.