nisbatlar

Nisbatlar (Arapça nisba, çoğulu nisbatlar) adlarda görülen ve bir kişinin kökenine, mensubiyetine, mesleğine ya da bir dini, toplumsal veya coğrafi kimliğe işaret eden eklerdir. Türkçe ve diğer dillerde de adları bağlam içinde açıklayan bu türetim, tarih boyunca edebiyat, bilim ve hukuk metinlerinde önemli bir rol oynamıştır. Nisba, genellikle kişinin adından sonra gelen ve vasıf taşıyan bir sıfattır ve çoğunlukla Arapça kökenli olup -i veya -iyya gibi eklerle kurulur.

Köken ve oluşum açısından nisbatlar, bir kişiyi bir yerle, kabileyle, meslekle veya dini/iktisadi bir toplulukla ilişkilendirmek için kullanılır. Örnekler arasında al-Masrî (Mısır kökenli), al-Baghdadî (Bağdatlı), al-Qurashî (Kureyş kabilesinden olan) gibi ifadeler vardır. Isfahānî (İsfahanlı) veya Khurāsānî (Horasanlı) gibi köken belirten nisbalar da sıkça görülür. Bazı nisbalar ise kişinin mesleğini ya da sosyal konumunu belirtir biçimde türetilir.

Kullanım alanları tarihsel belgeler, bibliyografiler, edebî eserler ve kroniklerde kişinin kimliğini ve kökenini gösteren önemli birer işarettir. Nisbatlar, kaynakların bağlamında konum ve köken hakkında bilgi sunar; aynı kişinin farklı yazı türlerinde farklı nisbalarla anılması da yaygındır. Şiir ve sanatta da coğrafi ya da toplumsal bağlamı belirtmek amacıyla kullanılabilir.

Çoğul olarak nisbatlar kavramı, Arapça dışındaki dillerde benzer adlaşma yapılarıyla karşılık bulur; Türkçe ve Farsça gibi dillerde de adın sonuna gelen ekler yoluyla köken ya da mensubiyet ifade edilir. Her adın mutlaka bir nisba taşıması gerekmez; bazı durumlarda kullanılan isimler yalnızca aile adları ya da baba adına dayalı patronimliktir.