hegðunarvanda

Hegðunarvandi er samheiti sem notað er í íslenskum geðheilbrigðismálum til að lýsa stöðugu mynstri atferlis sem er ekki í samræmi við aldursskeið og sem truflar starfsemi heimilis, skóla eða félagslegra aðstæðna. Það kemur oft fram hjá börn og unglinga, en atferlisvandamál geta einnig komið fram hjá fullorðnum.

Einkenni eru fjölbreytt, en almennt felast þau í stöðugri andstöðu við reglur og að fylgja fyrirmælum, erfiðleikum með að stunda samvinnu eða hlýða, árásarhneigð eða ofbeldi gegn fólki eða eignum, lygum eða þjófnaði, sem og skorti á samræmda hvata eða sjálfsstjórn. Þegar einkenni eru alvarleg og langvarandi og fela í sér brot á réttindum annarra, er oft talað um hegðunarvanda eða tilkomu hegðunarröskunar.

Orsakir og áhættuþættir: samspil erfða, taugafræðilegra þátta og geðrænnar heilsu ásamt fjölskyldu- og umhverfislegra þátta. Miklir áhættuþættir eru fjölskylduárekstrar, ósamræmi í uppeldi, vanræksla, áföll, fátækt og erfiðleikar í námi eða félagsleg tengsl. Fylgikvillar með öðrum geðröskunum, til dæmis ADHD, kvíða eða geðlægð, eru oft til staðar.

Greining: Mat felur í sér klínískt samtal, söguþráð, athugun og upplýsingar frá foreldrum og kennurum. Notuð eru staðlaðar matsaðferðir og aðferðir til atferlismats. Greiningarkerfi eins og DSM-5-TR og ICD-10/ICD-11 eru notuð; hugtök og þröskuldar eru mismunandi eftir kerfi.

Meðferð: Fjölröskunarlag sem byggist á fjölþættum meðferðarleiðum, þar sem forgangsatriði eru foreldranámskeið, fjölskyldumeðferð, hugræn-atferlismeðferð, félags- og samskiptataugun og stuðningur í skóla. Meðferð við fylgikvillum getur verið nauðsynleg. Lyfjameðferð er ekki fyrsta val fyrir hegðunarvandamál eitt og sér, en getur komið til greina þegar fylgir ADHD, geðlægð eða kvíðaröskun. Snemmt inngrip gefur oft betri árangur.

Horfur: Með viðeigandi stuðningi batna mörg börn; án viðeigandi meðferðar getur hegðunin verið langvarandi og haft áhrif á menntun, vinnu og félagsleg tengsl í æsku og fullorðinsárum. Forvarnir og samráð við skóla og fjölskyldur skipta einnig miklu máli fyrir langtímahorfur.