endotoksinler

Endotoksinler, Gram-negatif bakterilerin dış membranında bulunan lipopolisakarit LPS’nin biyolojik olarak etkin kısmını oluşturan moleküllerdir. LPS, lipid A, çekirdek polisakarit ve O-antijen olmak üzere üç ana bölümden oluşur; lipid A kısmı endotoksik aktivitenin ana kaynağıdır. Endotoksinler, bakterinin ölümü veya hücre duvarının bozulmasıyla serbest kalabilir ve bazı durumlarda bakterinin büyümesi sırasında da salınabilir. Termal olarak nispeten dayanıklıdır ve standart ısıyla tamamen inaktive edilemeyebilir; laboratuvar ve sanayi uygulamalarında depyrogenasyon gibi özel işlemler gerekebilir.

Klinik olarak endotoksinler, bakteri içeren enfeksiyonlarda dolaşım sistemi aracılığıyla bağışıklık hücrelerini uyarır. TLR4/MD-2/CD14 yoluyla lipid A tanınır ve TNF-α, IL-1, IL-6 gibi proinflamatuar sitokinlerin salınımını tetikler; bu yanıt ateş ve inflamasyonla sonuçlanabilir ve ağır vakalarda septik şok dahil dolaşım dengesizliklerine yol açabilir. Endotoksinler, özellikle Gram-negatif bakteriyel enfeksiyonlarda önemli bir klinik rol oynar.

Laboratuvarlarda endotoksinler Limulus amebocyte lysate (LAL) testiyle tespit edilir; rekombinant faktor C tabanlı testler de kullanılır. İlaçlar ve tıbbi cihazlar için endotoksin kontaminasyon limitleri farmakopeik standartlarla belirlenir ve güvenli kullanım için depolama ve temizleme uygulamaları gerekir.

Kaynaklar olarak E. coli, Salmonella ve Neisseria gibi Gram-negatif bakteriler öne çıkar. Endotoksinler, ekzotoksinlerden bağımsız olarak bakteri ölümüyle veya duvarında meydana gelen bozulmayla ortaya çıkan önemli biyolojik uyarıcılardır.