denetlenebilir

Denetlenebilirlik, Türkçede bir sıfat olarak, bir ifade, hipotez, model veya sistemin gözlem, ölçüm veya deney yoluyla incelenip doğrulanabilir olması durumunu ifade eder. Denetlenebilir kelimesi, denetlemek fiilinden türetilmiş olup -ebilir ekinin getirdiği yetenek anlamını taşır; böylece denetlenebilirlik, “incelemek veya doğrulamak için uygunluk” olarak özetlenebilir. İlgili isim formu denetlenebilirliktir ve genellikle test edilebilirlik veya denetlenebilirlik bağlamında kullanılır.

Kullanım alanları ve bağlamlar: Bilim felsefesi ve ampirik araştırmalarda denetlenebilirlik, çıkarımların gözlem ve deneyle sınanabilir olmasını belirleyen temel bir özelliktir. Denetlenebilir bir hipotez, öngörüler üretir ve bu öngörüler veriyle karşılaştırılarak doğrulanabilir veya reddedilebilir. Mühendislik ve yazılım alanında ise denetlenebilirlik, süreçlerin, kayıtların ve çıktının denetim veya doğrulama açısından izlenebilir olmasını ifade edebilir; bu, uyum denetimleri, performans ölçümleri ve güvenilirlik çalışmalarında önemli bir rol oynar.

İlgili kavramlar: Felsefede benzer terimler arasında yanlışlanabilirlik (falsifiability) ile doğrulanabilirlik (verifiability) yer alır. Denetlenebilirlik, bu kavramlarla ilişkili olmakla birlikte, çoğu durumda deneysel testlere dayanarak doğrulama veya reddetme sürecini kapsar. Bilimsel iletişimde, denetlenebilirlik yüksek olduğunda bir iddianın bağımsız olarak gözlemlenebilir ve test edilebilir olması beklenir.

Örnekler: Bir iktisat modeli, gelecek çeyreklerle ilgili öngörüler üretir ve bu öngörüler gerçek verilerle karşılaştırılarak desteklenebilir veya reddedilebilir. Bir yazılım sistemi, hata kayıtları ve performans ölçütleriyle denetlenebilir nitelik taşır.