arfgerðbundnir

Arfgerðbundnir er íslenskt lýsingarorð sem merkir að einhver eiginleiki, einkenni eða sjúkdómur stafi af erfðamengi einstaklings og getur arfst í ætt. Hugtakið er notað í erfðafræði til að greina eileinkenni sem eru háð erfðum frekar en framkallað af umhverfi eða lífsstíl. Arfgerðbundin einkenni geta verið af ýmsum toga: sum eru þó augljós vegna eingena arfgengu, önnur eru fjölgen eða samverkandi og geta varið milli einstaklinga og kynslóða. Útfærsla arfgerðbundinna einkenna getur verið breytileg vegna samspils gena, arfgengis og umhverfis.

Hugtakið byggist á orðinu arfgerð sem vísar til genasamsetningar eða erfðamynsturs, og bundin sem gefur til kynna að þessi eiginleiki sé „bundinn“ í erfðann. Í íslenskum texta er notuð með nafnorðasamböndum eins ogarfgerðbundinn eiginleiki, arfgerðbundinn sjúkdómur eða arfgerðbundnir eiginleikar. Masculine plural formið arfgerðbundnir er notað þegar lýst er meðfylgjandi nafnorði í fleirtölu, til dæmis arfgerðbundnir sjúkdómar eða arfgerðbundnir eiginleikar.

Dæmi um arfgerðbundna sjúkdóma eru þau sem orsakaðir eru af genabreytingum í einu geni (t.d. cystic fibrosis, autósómískt ríkjandi eða afturkrænt erfðamynstur), og fleiri sjúkdómar sem haldast í ætt. Fólk getur haft arfgerðbundin einkenni án þess að þau komi alltaf fram eða með breytilegu magni og tíðni eftir einstaklingum. Að auki eru mörg arfgerðbundin einkenni háð umhverfis- og lífvillum þáttum sem geta bætt eða dregið úr sýnileika þeirra.