Kosmologjia

Kosmologjia është degë e fizikës dhe astronomisë që studion origjinën, historinë, strukturën dhe evolucionin e universit. Ajo përfshin pyetje rreth fillimit të hapësirës dhe kohës, përbërjes së universit me materie të ngurtë, materie të padukshme dhe energjie të errët, dhe ligjeve që drejtojnë evolucionin e tij në kohë. Kosmologjia kombinohet me relativitetin e përgjithshëm, mekanikën kuantike kur është e nevojshme, dhe analiza matematike me të dhëna observational.

Historikisht, kosmologjia u formua me zbulimet e shekullit të 20-të: ideja e një universi në zgjerim nga Lemaître dhe Hubble, dhe konfirmimi eksperimental i Big Bang me mbetjet kozmike të background (CMB) në vitin 1965. Modeli standard i kosmologjisë, i njohur si ΛCDM, përshkruan një univers që përmban materie të ngurtë, materie të errët dhe energje të errët, dhe që zgjerohet me kalimin e kohës.

Metodat: Kosmologjia observacionale mbledh të dhëna nga supernovat Type Ia, fondi kozmik i background-it (CMB), largësitë dhe spektrat e galaktikave dhe lentezimi gravitacional për të vlerësuar përbërjen, shtrirjen dhe historinë e universit. Kosmologjia teorike zhvillon modele dhe simulime që i testojnë këto të dhëna dhe parashikimet e relativitetit dhe fizikës së energjisë së lartë.

Sfidat kryesore përfshijnë natyrën dhe përqindjet e energjisë së errët dhe materies së errët, si dhe tensionet ndërmjet vlerës së Hubble nga metodat e ndryshme. Kosmologjia vazhdon të përparojë me të dhëna të reja nga projektet ndërkombëtare dhe simulimet kompjuterike.